Her türlü metal parçanın üzerinde az veya çok miktarda mineral yağ, çekme yağları veya hayvansal yağlar bulunur. Metal üzerindeki bu yağların amacı metali işlem görme aşamasına gelinceye kadarki sürede
korozyondan korumaktır. Yağ alma işlemi genelde yüzey işlemin ilk safhasında yapılır. Yağı alınan parça pas alma, kromatlama ve fosfatlanmaya hazır hale gelir. Üzeri yağlı olan metale bu işlemleri
uygulamak sağlıklı sonuçlar vermediği gibi asıl sorun boya yapıldıktan sonra ortaya çıkar. Renk farklılıkları, sararma ve boya atmaları meydana gelebilir. Yağ alma işlemi alkali, asidik veya nötr ortamda yapılabilir.
Metalin cinsi, uygulama şekli, yağın cinsi kullanılacak malzemenin özeliklerini belirler. En uygun yöntem, en uygun kimyasal ile kullanılmalıdır. Uygun bir yağ almada yüzeyi ısıtabilme, derinlere nüfuz
edebilme, yağı söküp atabilme, yağı parçalayabilme, emülsiye edebilme ve kolayca durulanabilme özellikleri olması istenir. Yağ alma kimyasalları daldırma, püskürtme ve silme yöntemleri ile kullanılır. Yağ alma işlemi
bitkisel veya hayvansal yağların sabunlaştırılması, madeni yağların ise emülsiye edilmesi ile gerçekleşir. Yağ alma banyolarında metalin kararmaması ve yüksek miktarda aşınmaması da önemlidir.
Dikkat edilecek banyo kontrol parametreleri şunlardır:
* Sıcaklık
* Konsantrasyon
* Toplam Alkalite
* Süre
Sıcaklık reaksiyon hızını arttırdığı için özellikle alkali yağ almalarda önemlidir. Oda sıcaklığından 95°C ye kadar olan ortamlarda yağ alınabilir. Yağın cinsine ve miktarına göre banyo konsantrasyonu %1 ile %50
arasında farklılık gösterebilir. Aynı şekilde yağ alma süresi de 5 – 30 dk arasında değişebilir. Banyo konsantrasyonu zamanla azalacağından toplam alkalite ve toplam asit yöntemleri ile kontrolleri yapılır. Çıkan sonuçlar
ekleme miktarını belirler. Bazı durumlarda yağ alma banyosundan ikinci bir iş yapması da istenir. Pası sökmek, tufal almak, ince bir kaplama yapmak ve yüzeyi aktive etmek bunlardan bazılarıdır. Bu da kullanılacak malzemeyi
belirler.
1-Alkali Yağ Alma
Alkali yağ alma işlemi sıcak ve alkali ortamda gerçekleşir. İçeriğinde ıslatıcılar, silikatlar, fosfat gurupları, emülgatörler ve pH düzenleyiciler bulunur. Her türlü metal için, daldırma, sprey ve ultrasonik yağ alma olarak
farklı şekillerde kullanılabilir. Fosfatlama, kromatlama ve emaye hatlarında kullanımı yaygındır. Alkali yağ alma kimyasalları %1 – 15 gibi konsantrasyonlarda kullanılır. Bunun sebebi yağ ve tufal miktarı
olabileceği gibi sprey ve daldırma banyolardaki sistem farklılıklarından da kaynaklanır. Sprey banyolardaki basınç etkisi kullanım konsantrasyonunu alt seviyelere çekecektir. Yağ ve tufal miktarlarındaki yoğunluk ise yüksek
banyo konsantrasyonu gerektirir. Banyo pH’ı 10 – 13 aralığındadır. Sıcaklık, alkali yağ almalarda dikkat edilmesi gereken en önemli parametredir. Çalışma sıcaklığı 50-95°C arasında değişir. Düşük sıcaklıklarda
yapılabilecek en uygun hareket konsantrasyonu arttırmak veya süreyi uzatmaktır. Yağ alma banyosuna giren malzemelerin yağı, 5 – 30dk arasında alınabilir. Bunun yanında ultrasonik (ses titreşimli) banyolarda
orta alkali kimyasallar kullanılması gerekir. Aynı anda alkali yağ alma banyolarında başka işlemlerde yapılabilir. Aktivasyonlu yağ alma, tufal sökebilen yağ alma, fosfat kaplayan yağ alma gibi ürünler kullanıcılar için
değişik seçeneklerdir. Bazı durumlarda yağ alma kimyasalı yeterli olmayabilir. Bunu aşmak için de yağ alma katkıları kullanılmalıdır. Banyo ömrünü belirleyen en önemli etken parçaların aşırı yağlı olmasıdır. Ayrıca
işletmede kullanılan suyun sertlik derecesi temizleme kalitesini negatif yönde etkiler.
2-Asidik Yağ Alma
Asidik Yağ Alma yöntemi genelde ısıtma probleminin olduğu yerlerde yada bünyesinde pas ve tufal bulunan parçalar için kullanılır. Metal üzerindeki yağ alındığı gibi pas ve tufaldan da arınmış olur. Bu tip yağ almalar asidik
ortamda çalışır. İçeriğinde kesinlikle asit, ( fosforik, hidroklorik, sülfürik vs.) ıslatıcılar ve bazen de inhibitörler bulunur. Kullanıcı için pas ve tufalı alması pozitif, banyo ömrünün kısa olması ve yüksek kuruluş
konsantrasyonu da negatif etki yaratacaktır. Asidik Yağ Alma bonyosunun pH’ı 1 – 2 aralığındadır. Sıcaklık ortam sıcaklığı olmasına rağmen, yüksek ısı hem yağ alma kapasitesini hem de reaksiyon hızını arttıracaktır. Banyo
konsantrasyonu %5 – 50 arasında değişir. Derin pas olan paçalar yüksek konsantrasyonlu banyolarda temizlenir. Banyo alaşımı kesinlikle paslanmaz veya plastik malzemeden olmalıdır. Ayrıca asidik yağ alma
banyosundan çıkan parçalar hızlı bir şekilde diğer işlem banyolarına alınmalıdır. Aksi takdirde paslanma riski vardır. Asidik yağ alma işleminden sonra fosfat banyosu varsa çok iyi şekilde durulanması gerekir. Fosfatlama
banyosuna taşınan asit banyo değerlerini bozacaktır. Alüminyum sektöründe kullanıldığında aşındırma ve yağ alma işlemi yaptığı için tercih edilir. Burada dikkat edilmesi gereken nokta ; kimyasal
malzemenin alüminyumu karartmamasıdır. Ayrıca bazı asidik yağ alma banyolarından çıkan buhar çalışanları rahatsız edebilir. Bu durumu ortadan kaldırmak için gaz kesici kimyasallar kullanılır. İnhibitör içerikli yağ alıcılar
banyonun ömrünü uzatması ve metali fazla aşındırmaması açısından tercih edilir.
3-Nötral Yağ Alma
Nötr Yağ Alma kimyasalları genelde sprey fosfatlama tesislerinde kullanılır. Tek olarak kullanıldığı gibi demir fosfat banyolarında yağ alma efekti olarak da kullanılır. pH aralığı 6 – 8 olduğu için sonrasındaki banyolara
negatif etkisi asidik ve alkali yağ almalara nazaran oldukça azdır. En yaygın kullanım şekli demir fosfat hatlarında yağ alma efekti şeklindedir. Genelde sprey demir fosfat kimyasallarında yağ alıcı bulunur fakat banyo
konsantrasyonu düşmeye başladığında nötr yağ almalar ilave edilir. Köpürmeyen bir yapıda olan bu tip kimyasallar eğer sıcaklık düşükse köpürebilir. %1 – 2 gibi düşük konsantrasyonda kullanılmasının yanında
aynı banyoda demir fosfatla birlikte işlem görmesinden dolayı tercih edilir. 50 – 55ºC deki sıcaklıklarda çalışması da ayrı bir avantaj sağlar.
